Ubuntu 11.04 release is uit ^^
Ubuntu 11.04 (Natty Narwhal)
Hier de review:
Traditiegetrouw heeft Canonical in april zijn halfjaarlijkse nieuwe versie van de Linux-distributie Ubuntu uitgebracht. De nieuwste aanwinst heeft versie 11.04 opgestempeld gekregen en luistert naar de codenaam Natty Narwhal, een verwijzing naar een zeldzame walvissoort.
De opvolger van Maverick Meerkat is op papier zeer interessant, omdat Ubuntu 11.04 met Unity een geheel nieuwe grafische gebruikersinterface heeft. Daarmee wordt afscheid genomen van de vertrouwde desktopomgeving Gnome 2.x, een keuze die een half jaar geleden bij de aankondiging veel discussie opleverde. Bovendien heeft Canonical Gnome 3.0, dat deze maand na een lang ontwikkeltraject beschikbaar kwam, links laten liggen.
Nu Canonical vol inzet op zijn eigen Unity-desktopomgeving, is de grote vraag hoe Ubuntu-gebruikers op de gewijzigde interface zullen reageren - een grote verandering kan immers de nodige weerstand oproepen. Hoogste tijd dus om Natty Narwhal aan een test te onderwerpen. Daarnaast nemen we een kijkje naar Gnome 3.0: deze gui is in Ubuntu 11.04 weliswaar niet standaard aanwezig, maar kan wel probleemloos geïnstalleerd worden.
Installatie
Er worden sinds kort geen gratis Ubuntu-installatie-cd's meer verstuurd. Volgens Canonical is het zogenaamde ShipIt-programma gestaakt omdat breedband-internet in steeds meer landen gemeengoed is. Gebruikers kunnen nog wel een cd'tje bestellen in de webwinkel van Canonical en uiteraard mag de distributie ook vrijelijk online gekopieerd en gedistribueerd worden. Daarnaast heeft Canonical een wijdvertakt netwerk van mirrors, waardoor het OS en updates veelal op hoge snelheid zijn binnen te halen.
Canonical blijft de 32bit-versie van Ubuntu aanraden voor standaard desktop-pc's en laptops. Uit bijvoorbeeld benchmarks van Phoronix is weliswaar gebleken dat moderne 64bits Linux-kernels veel beter presteren, maar oudere hardware kan niet met 64bit-instructies overweg en de 64bits versies van sommige software, zoals de Linux-versie van Adobe Flash, is nog onvoldoende volwassen.
De installer heeft een 'safe option' gekregen. Canonical stelt dat Ubuntu 10.10 met deze upgrade-optie probleemloos naar 11.04 opgewaardeerd kan worden zonder dat er data verloren gaat. We kiezen voor deze review echter voor een geheel verse installatie.
In 11.04 zijn relatief kleine ingrepen in de installer doorgevoerd. Zo krijgt de gebruiker nu een duidelijker dialoogvenster te zien om de gewenste installatiemethode te kiezen. Het OS kan bijvoorbeeld naast bijvoorbeeld een bestaande Windows-partitie geïnstalleerd worden, maar ook als standalone-OS op een harde schijf geplaatst worden.
Het kiezen van de juiste tijdzone is ook licht verbeterd: de gebruiker kan via het toetsenbord de naam van een stad invoeren. Verder is prettig dat de installer nog sneller dan voorheen is: op onze testlaptop was het OS binnen 15 minuten gebruiksklaar. Bovendien herkent de installer ssd's en past het daarvoor een aantal instellingen automatisch aan.
De eerste ervaringen met Unity
Een belangrijke vernieuwing in Ubuntu 11.04 is de komst van Unity, een geheel nieuwe interface voor het opensource OS. Het idee voor Unity ontstond in oktober vorig jaar, kort na de release van Ubuntu 10.10 en was deels het gevolg van de almaar vertraagde ontwikkeling van Gnome 3.0. Ook beweerde Canonical dat veel Ubuntu-gebruikers ontevreden waren over de gebruiksvriendelijkheid van Gnome 3.0. De beslissing van Canonical om Gnome in Ubuntu te verruilen voor een eigen gui kreeg wel heel wat kritiek vanuit de Gnome-gemeenschap, waar wordt gevreesd dat de Gnome Shell door Unity gemarginaliseerd zal worden.
Unitiy is door een aantal teams onder leiding van Canonicals community manager Jono Bacon ontwikkeld. In eerste instantie werd de ui gebaseerd op de grafische Clutter-engine, maar omdat de performance tegenviel besloten de ontwikkelaars om Unity te porten naar Compiz. Deze 3d-versneller heeft zijn sporen inmiddels verdiend, maar leunt wel op 3d-versnelling via de gpu. Een geschikte grafische kaart is daarom noodzakelijk.
Als een pc of laptop geen ondersteuning voor hardwarematige versnelling via de gpu heeft, valt Ubuntu automatisch terug op de Gnome 2.x-desktop. Daarnaast kan een gebruiker die geen prijs stelt op Canonicals nieuwe gui, in het inlogscherm voor de 'Ubuntu classic desktop' kiezen. Ook dan wordt de vertrouwde 2.x-omgeving getoond.
Met Unity streeft Canonical er naar om zoveel mogelijk verticale schermruimte te besparen. Daarom is het Launcher-menu geïntroduceerd; deze is aan de linkerzijde van het scherm te vinden en staat standaard ingesteld op intellihide - de menubalk is alleen zichtbaar als de muis naar de linkerkant van het scherm wordt bewogen en als er geen applicaties zijn die dezelfde ruimte op het beeldscherm gebruiken. De Launcher is overigens ook op te vragen met de toetsencombinatie Alt-F1.
De Unity Launcher is standaard 48 pixels breed, maar er kan ook gekozen worden vooor een breedte van 32 of 64 pixels. Helaas moet de gebruiker dan eerst de CompizConfig Settings Manager installeren om vervolgens via de Ubuntu Unity-plugin de breedte te veranderen.
In de twee bèta's die we hebben getest, leverde de intellihide-modus af en toe wat haperingen op: het Dash-menu kwam bijvoorbeeld wel semitransparant tevoorschijn, maar de iconen hierin waren niet aanklikbaar. In het Dash-menu staan een aantal veelgebruikte standaardprogramma's op een rijtje, zoals Firefox en het Ubuntu Software Center.
Hoewel de gebruiker applicaties aan de Unity Launcher kan toevoegen, werkt dit wat omslachtig: eerst moet een applicatie worden geopend, waarna het icoon in de menubalk opduikt. Vervolgens kan het icoon met een rechtermuisklik vergrendeld worden waarna de optie 'keep in launcher' te selecteren is. Het verslepen van iconen in de Launcher werkt in elk geval wel goed; aardig is ook dat als bijvoorbeeld een plaatje naar de Launcher wordt gesleept, alle applicaties worden gehighlight die dat bestand kunnen openen.
Meer Unity
Om applicaties te starten en bestanden op te zoeken, biedt Unity zogenaamde Lenses. Deze Lenses maken volop gebruik van het Zeitgeist-framework, dat alle activiteiten van een Linux-gebruiker volgt, zoals bezochte websites en veelgebruikte applicaties en bestanden.
In het Launcher-menu vinden we bijvoorbeeld Files & Folders. De bijbehorende Lens toont recent geopende of aangemaakte bestanden, terwijl ook de meestgebruikte folders zichtbaar worden. De gebruiker kan een zoekterm ingeven, waarbij in realtime de gevonden informatie wordt getoond. Door het toepassen van een filter, bijvoorbeeld op afbeeldingen, kunnen de zoekresultaten verder worden verfijnd. Een beperking is wel dat Natty Narwhal alleen zoekt in de standaardmappen die Ubuntu aanmaakt: we zijn er niet in geslaagd om ook andere folders te laten indexeren.
De Lens voor de Applications-view werkt op dezelfde wijze: het ingeven van enkele karakters van de naam van een applicatie is voldoende om deze te kunnen openen. Niet alleen alle geïnstalleerde software wordt getoond, maar ook de de meestgebruikte applicaties en programma's die gedownload kunnen worden. Gebruikers kunnen ook zelf Lenses aanmaken. Een aantal veelbelovende Lenses, zoals een YouTube Lens en een Gwibber Lens, zijn in ontwikkeling.
Het Dash-menu, dat met een klik op het Ubuntu-logo linksboven geopend wordt, is een snelmenu voor het starten van applicaties en het openen van bestanden. Ook hier kan de gebruiker bestanden terugvinden door een gedeelte van de naam in te geven. Daarnaast zijn er diverse snelkoppelingen, waarmee onder meer een browser, een fotoviewer en een muziekspeler kunnen worden gestart.
Ook nieuw in Unity is de introductie van een zogenaamd Global Menu. Apple-gebruikers zijn dit in OS X al jarenlang gewend: het menu van een applicatie wordt standaard getoond in de bovenste menubalk. Hierdoor blijft er meer werkruimte over voor de eindgebruiker. Dit werkt echter nog niet goed met alle applicaties. Zo tonen de LibreOffice-applicaties hun menu's nog in hun eigen venster. Firefox 4 ondersteunt de Global Menu-optie weer wel.
De Workspace Switcher van Unity bevalt ons. Vensters kunnen eenvoudig naar de vier standaard desktops worden versleept. Bovendien geeft de preview door de grotere thumbnails een aanmerkelijk beter overzicht van geopende vensters dan de switcher uit Gnome. Ook ziet de switcher er met zijn 3d-effecten fraai uit.
Canonical heeft verder diverse kleinere verbeteringen doorgevoerd. Zo kan voortaan ook bij voip-telefonie het volume via het geluidsmenu worden geregeld. Verder zijn er nieuwe scrollbars, en vensters zijn op touchscreens beter te manipuleren dankzij de optionele plug-in Love Handles.
Tijdens onze tests met de bètaversies kwamen we nog de nodige bugs in de Unity-omgeving tegen, maar vlak voor de release van 11.04 en na de nodige updates was Canonicals gui behoorlijk stabiel te noemen. Toch zal er nog het een en ander aan Unity geschaafd moeten worden. Zo is de gui wat ons betreft nog niet tweakable genoeg: de Launcher kan bijvoorbeeld niet horizontaal worden geplaatst en we missen de vrij instelbare indicator-applets van Gnome 2.x.
Desalniettemin heeft Canonical goed nagedacht over hoe een moderne desktop er moet uitzien. Met name het streven om de eindgebruiker zoveel mogelijk werkruimte te bieden, is een pluim waard. Het is uiteraard de vraag of iedereen Unity een geslaagde ontwikkeling zal vinden, maar wij konden er na een korte inwerkperiode prettig mee werken.
Het alternatief: Gnome 3
Het besluit van Canonical om Gnome 3 te passeren en zelf een eigen desktopomgeving te bouwen, had een reden: er wordt al sinds 2005 aan Gnome 3 gewerkt, maar het project liep jarenlange vertraging op. Pas enkele weken geleden werd Gnome 3.0 vrijgegeven. Ubuntu 11.04-gebruikers kunnen er wel voor kiezen om Gnome 3 uit de repository's te plukken, zoals dat met het oude vertrouwde Gnome 2.x ook mogelijk is.
Gnome 3 is opgebouwd rondom de Gnome Shell. Deze gui is gebaseerd op de Clutter-toolkit en biedt volgens de ontwikkelaars een rustige werkomgeving. Met de Activities-knop linksboven kunnen een nieuwe launcher en een op Explosé lijkende vensterbeheertool worden opgeroepen De gebruiker kan inzoomen op geopende vensters of deze eenvoudig sluiten.
Net als Unity biedt Gnome 3 een werkbalk waarin veelgebruikte applicaties en tools staan. Ook kan een overzicht van de geïnstalleerde applicaties tevoorschijn worden gehaald en is er een zoekfunctie beschikbaar. Verder kunnen vensters tussen workspaces worden verschoven met een klik op 'windows'. Handig is dat een workspace automatisch verdwijnt als er geen applicaties meer binnen draaien.
In het streven naar een minimalistische interface hebben de Gnome-ontwikkelaars het aangedurfd om de minimaliseer- en maximaliseerknoppen uit elk venster te slopen. Dit werkt in het begin nogal verwarrend - misschien nog wel meer dan het ook al omstreden besluit van vorig jaar om deze knoppen naar de linkerbovenkant van windows te verplaatsen.
Een andere opvallende keuze is dat snelkoppelingen die in de desktop-folder worden geplaatst, niet zichtbaar zijn op de desktop. Verder biedt het sterk afgeslankte configuratiemenu wat ons betreft onvoldoende opties om de desktop naar eigen inzicht in te richten. Zo zijn vertrouwde instellingen als het gebruikte lettertype verdwenen.
Als we aan de hand van deze korte inventarisatie Gnome 3.0 en Unity vergelijken, zien we een aantal overeenkomsten tussen de twee, zoals de minimalistische aanpak met launchpads. Desondanks - en smaken verschillen uiteraard - vinden we het jonge Unity de betere gui. Dat wil echter niet zeggen dat Gnome 3 kansloos is. Een aantal grote Linux-distributies, zoals Fedora en openSuse, zal de nieuwe Gnome wel opnemen en deze oude rot bevat voldoende goede nieuwe ideeën om de komende maanden nog stevig door te groeien. We kijken dan ook uit naar Gnome 3.1.
Verdere vernieuwingen
Het Ubuntu Software Center vormt al enige edities het centrale punt voor het installeren en verwijderen van applicaties. Om de gebruiksvriendelijkheid en de mogelijkheden van het Software Center te verbeteren, heeft Canonical heel wat veranderd. Een verbetering die erg zichtbaar en nuttig is, is de toevoeging van beoordelingen. Met het uitdelen van één tot vijf sterren kunnen gebruikers elkaar helpen om snel te zien welke software hoge ogen gooit, en welke applicaties minder gewaardeerd worden.
Om een beoordeling toe te voegen, dient een gebruiker via Ubuntu's single sign-on-account - ook bekend als het Launchpad-account - in te loggen. Vervolgens kan in het Software Center een beoordeling worden gegeven, al dan niet met een toelichting. Eventueel kan een korte review zelfs met Gwibber worden ingevoerd en via Twitter worden gepubliceerd. Beoordelingen die niet door de beugel zouden kunnen, kunnen worden aangemeld bij de moderators van het Ubuntu Software Center.
Een aardige feature die niet standaard in Ubuntu 11.04 is opgenomen maar die we je niet willen onthouden is de test drive-feature. Met behulp van virtualisatiesoftware Weblive, die op een externe server draait, kun je met een groot aantal programma's spelen voordat je besluit ze te installeren. Een aantal zware applicaties draait echter niet via Weblive; hierbij kan je denken aan video-editors en Virtualbox.
Ubuntu One, de cloudservice van Canonical, ondersteunt het online synchroniseren van bepaalde folders. De interface is opgepoetst en volgens de ontwikkelaar verloopt het synchroniseren sneller omdat Ubuntu One sneller doorheeft welke bestanden wel en welke niet gesychnroniseerd moeten worden. Ondanks deze kleine vernieuwingen blijft Ubuntu One achter cross-platform synchronisatiediensten als Dropbox.
Banshee is door Canonical gebombardeerd tot standaard muziekspeler. Het veelzijdige Rhythmbox is echter nog wel in de repository's aanwezig. Ook Banshee is een solide mediaspeler, die onder meer upnp-support en toegang tot diverse virtuele muziekwinkels biedt.
Canonical heeft het nog niet aangedurfd om Mozilla's Firefox in de desktopversie van zijn OS te vervangen door Googles Chrome. De belangrijkste reden is wel dat Firefox 4 kon worden opgenomen: deze browser werd eind maart uitgebracht en wist Firefox met features als hardwareversnelling en html 5-support weer mee te laten doen in de browserrace. Een uitgebreide review kun je uiteraard op Tweakers.net nalezen.
Wel verdwenen in Ubuntu 11.04 zijn de kantoorapplicaties van OpenOffice.org. Een gemis is dit niet, want de fork LibreOffice, ontstaan nadat een aantal ontwikkelaars ruzie kregen met Oracle, biedt de gebruiker precies hetzelfde. Voor het beheren van e-mail is opnieuw gekozen voor Evolution, en dit keer gaat het om versie 2.32.2. Wij hadden liever Thunderbird als standaard mailapplicatie gezien, maar dat is weer een persoonlijke voorkeur.
Conclusie
Een nieuwe ronde, een nieuwe Ubuntu. Versie 11.04 deed al voordat het werd uitgebracht veel stof opwaaien - want waarom zou een distributie die jarenlang op Gnome heeft geleund en daar succes mee behaald heeft er zomaar voor kiezen om een eigen desktopomgeving te bouwen?
Ondanks de gebreken van deze vroege versie toont Unity ons inziens aan dat eigenwijsheid wel degelijk kan lonen. De basisgedachten achter de interface zijn goed: verminder het aantal interface-elementen zodat alleen het hoogstnodige overblijft, en biedt de gebruiker een gui die meedenkt. Een aantal elementen van Unity, zoals de extra brede werkruimte en het gebruik van Lenses, zijn blijvertjes.
Dat wil niet zeggen dat Unity voor elke gebruiker geschikt zal zijn. De gui is minder goed aanpasbaar dan Gnome 2.x en dat zal voor sommige Ubuntu-fans een stap terug betekenen. Zij hebben echter de volledige vrijheid om de klassieke Gnome 2.x-omgeving te blijven gebruiken of voor KDE of Gnome 3 te kiezen. Deze laatste heeft ook sterke punten, maar moet op gebieden als gebruiksvriendelijkheid en veelzijdigheid toch de Unity-interface laten voorgaan.
Een nieuwe interface vergt echter wel een inwerkperiode. De eerste dagen is Canonicals creatie op het Tweakers.net-hoofdkantoor diverse malen hartgrondig vervloekt, mede door het grote aantal bugs in de bètaversies. De ontwikkelaars hebben vlak voor de release van Natty Narwhal de meeste plooien echter gladgestreken - met het moordende releasetempo dat Canonical aanhoudt, is alleen dat al een compliment waard.
Is Ubuntu 11.04 dan een aanrader? Die vraag is moeilijk te beantwoorden, omdat de gui voor een groot deel bepaalt hoe een gebruiker een OS waardeert. Conservatieve gebruikers kunnen misschien beter bij Ubuntu 10.10 blijven. Twijfelaars zouden de Live-versie eens kunnen uitproberen, ook al om te kijken of de hardware wil meewerken. Tegen iedereen die het experiment niet schuwt, zeggen we: wacht niet en stap gerust over naar versie 11.04.
